Essay Andere culturen

Essay ‘Andere Culturen’

Een aantal jaar geleden was het liedje ‘Aïscha’ een wereldhit. Dit mooie liedje maakte dat ik uit de lijst met boeken nu voor het boek koos met dezelfde titel. En ik werd niet teleurgesteld. Een mooi maar ook aangrijpend boek over een Algerijns, streng islamitisch, immigrantengezin in Parijs.

De islamitische wereld krijgt in dit boek gestalte door de schrijfstijl. Hoewel het verhaal fictief is, lijkt het haast op waarheid. Er wordt een kijkje gegeven in het gezin waar vrouwen louter leven om de mannen te verzorgen en dan alleen binnenshuis. De moeder van Aïscha mag bijvoorbeeld nooit alleen naar buiten. Als ze naar de hammam gaat, haar enige uitstapje, dan brengt de vader van Aïscha haar. En dan te bedenken dat in ‘onze wereld’, vrouwen kunnen gaan en staan waar zij willen. Mijn moeder gaat wekelijks met vriendinnen op pad. Geen haar op mijn vaders hoofd die eraan denkt haar te controleren, noch te halen en brengen, tenzij ze daarom zelf vraagt.

En Aïscha zelf, een goede leerling met de ambitie om docente Frans te worden. Haar lerares steunt haar daarin. Maar anders dan toen ik mijn middelbare school afrondde en kon kiezen of ik door wilde leren en wat ik dan wilde gaan doen, ligt de toekomst voor Aïscha vast. Zij mag niet doorleren en zal uitgehuwelijkt worden. Het lukt haar lerares haar vader en broers over te halen. Voor Aïscha gaat er op de universiteit een nieuwe wereld open. Een wereld die ze ziet vanonder haar hoofddoek, in haar regenjas met haar nylons eronder, ongeacht de temperatuur.

“Zowel de jongens als de meisjes hadden dunne T-shirts en luchtige, katoenen broeken aan. Met mijn regenjas, hoofddoek en donkere panty moet ik er in hun ogen hebben uitgezien als een vogelverschrikker. De meisjes monsterden me spottend en giechelden. Een jongen met de baard in de keel mompelde voor iedereen hoorbaar: ‘Goeie genade, een mummie!’"

 

Het citaat geeft naar mijn mening heel goed weer wat de verschillen zijn tussen de cultuur van Aïscha en de westerse cultuur. Aïscha zuigt deze, voor haar tot dan toe nog onbekende wereld in zich op. Ze krijgt een vriendin op school, een echte moderne Française. Hierdoor wordt Aïscha geconfronteerd met de starre normen en waarden in haar eigen leven. Langzaamaan begint dan het proces van losmaken van haar eigen familie. Dit is mooi verwoord in het volgende citaat:

“Je bent weer heerlijk aan het overdrijven,’ zei Ariane, ‘niet om je te vleien, maar mijn vriendinnen vinden je het einde.’ ‘Ik ben heel vereerd,’ antwoordde haar vader en hij stopte de pijp weer in zijn mond. ‘Zeg, waar blijf ik zometeen met mijn bordje?’

Ik geloofde mijn oren niet. Zelfs in een droom zou het niet in mijn hoofd opkomen zo tegen mijn vader te praten. Die zou ook nooit iets voor zichzelf te eten halen, of een ontspannen gesprek met zijn vrouw en dochter voeren. En met een steek in mijn hart werd ik me ervan bewust hoezeer onze strenge zeden een vertrouwelijke omgang tussen mensen vrijwel onmogelijk maakten. Wat benijdde ik Ariane en haar ouders om hun ongedwongen intimiteit.”

Het verhaal bezorgt mij een triest gevoel. Ik kan mij voorstellen dat dit ook voor de jeugdige lezer geldt. De mooie toekomst van Aïscha wordt zo overschaduwd door haar vader en broers en de islamitische cultuur waarin zij opgroeit. Hoewel iedereen wel weet dat de streng islamitische cultuur ook echt streng is, heb ik nooit zo expliciet nagedacht over de vrouwen en meisjes in deze cultuur. Het boek heeft mij wel aan het denken gezet en ik ontwikkelde een soort plaatsvervangende schaamte. Hoe kan dit gebeuren. En… waarom doen wij niets? Ik denk nooit na over gesluierde vrouwen, of meisjes met een hoofddoek. Het hoort gewoon bij hun geloof en ons wordt geleerd daarvoor respect te hebben. Maar, door dit boek ben ik aan het denken gezet over het feit dat die meisjes, soms, liever een heel ander leven zouden leiden. Diep van binnen weten we het allemaal misschien wel, maar we letten er niet op. Ik stond er in ieder geval niet zo bij stil.  

Hoewel ik altijd heb gevonden dat iedereen in zijn of haar waarde moet worden gelaten en iedereen een eigen keuze moet kunnen maken over zijn of haar leven, merk ik nu, mede door het lezen van dit boek, dat ik daar wel wat feller in ben geworden. Wie bepaalt wat een ander doet of voelt of hoe deze zich gedraagt?

De strijd die Aïscha heeft moeten leveren om te mogen studeren, de offers die ze heeft moeten brengen om zich uiteindelijk los te maken van alle strenge regels, van haar geloof en zelfs van haar familie is aangrijpend.

Waar we wel voor moeten oppassen is generaliseren. Het boek is geschreven vanuit een erg streng islamitisch geloof. Hierdoor wordt denk ik de kloof tussen onze moderne wereld en de islamitische wereld alleen maar groter. De wereld van Aïscha is geen fijne wereld. Het is een wereld vol onderdrukking en die is nadrukkelijk aanwezig in het boek. Ik denk ook de jeugd die dit boek leest daarvan terugschrikt. We moeten ons wel bedenken dat hoewel de kloof serieus is, er onder de regenjas en hoofddoek, ook maar een gewoon meisje schuil gaat. Weliswaar met een ander geloof maar met dezelfde wensen en idealen als anderen. Het is belangrijk dat de jeugdige lezer ook daar wel op gewezen wordt omdat anders misschien wel de kloof in stand houdt, het verschil zelfs vergroot.

Het laatste citaat, tot besluit, vind ik zelf mooi aansluiten bij deze laatste overwegingen.

“…(…) een leven zoals wij het ons voorstellen, kunnen we alleen ver van mijn cultuur, mijn vaderland en mijn familie realiseren. Een leven in wederzijds respect voor elkaar en niet in een sfeer waarin de een overheerst, de ander onderworpen is. Mijn hart huilde om mijn moeder en bloedde voor mijn vader, voor Ali en Said en voor de miljoenen die – blind en doof voor die waarheid  - nooit een echte, diepe vervulling zouden beleven.”